Deputadu
bankada opozisaun sira iha Parlamentu Nasional, deklara, osan sei iha
atu sustentabiliza Estadu ida ne’e. Tamba ne’e, la presiza diskuti uluk
Orsamentu Retifikativu (OR) hanesan Governu propoin, maibe diak liu
Governu preokupa mak hatama uluk programa mai Parlamentu Nasional atu
bele halo apresiasaun.
Deputadu bankada KHUNTO, José Agostinho, informa, governu sei iha orsamentu kontijensia hamutuk US$ 200 milloens, sei bele utiliza iha tempu badak hodi hein Orsamentu Jeral Estadu nian.
“Ita sei iha orsamentu kontijensia US$ 200 milloens, osan sei iha. Saláriu ba funsionariu sei la’o bai-bain to’o fulan Fevereiru, tinan 2018, tanba governu anterior prevé tiha ona, Ne’e ita ezekuta de’it iha fulan rua ho balun ne’e bele hotu ka lae, bainhira ita aprova tan Orsamentu Retifkativu? ne’e ita aumenta tan ne’ebé atu uza de’it iha tempu badak ne’e. Agora informasaun ne’ebé espalla iha públiku seolah-olah hanesan kriji finanseiru, ita bazeia mós ba realidade, lójikamente Orsamentu Jeral Estadu no Orsamentu Retifikativu ne’e atu implementa programa governu nian, maibe kona-ba aprova ka lae ne’e depende ba dinámika,”katak Agostinho.
Tuir Agustinho, halo aprovasaun Orsamentu Retifikativu antes aprova programa governu, ne’e konsidera la lójika tanba laiha dalan ida ne’ebé atu regula hodi ezekuta orsamentu refere.
“Orsamentu ne’e aprova atu hodi ezekuta polítika programa Governu nian, maibe agora programa seidauk aprova, depois ita aprova uluk fali orsamentu ne’e atu ezekuta saida loos,”haktuir deputadu bankada KHUNTO, José Agostinho ba jornalista iha uma fukun PN, Kuarta (08/11/2017).
Lejislador ne’e sujere ba governu, aprezenta uluk programa ba etapa daruak nian, hafoin hetan aprovasaun foin bele aprezenta fali orsamentu retifikativu no orsamentu jeral hodi bele hetan aprovasaun.
Iha sorin seluk, Prezidente bankada CNRT, Arão Noe, hatete, laiha kestaun ho Orsamentu Retifikativu, maibe kestaun mak la’o tuir koridor konstituisaun RDTL nian ka lae.
“Aprezentasaun Orsamentu Retifikativu ne’e prosesu normal ida, nu’udar kompetensia governu nian, problema ne’e la’os orsamentu, maibe programa governu aprezenta uluk, aprova tiha mak governu iha kompetensia atu aprezenta fali lei sira seluk inklui orsamentu, tanba programa governu mak nu’udar fator determinante ba governu ida nian,”Arão subliña.
Alen ne’e, prezidente bankada PD, Maria Teresa, konsidera, bainhira bloku opozisaun vota kontra Orsamentu Retifikativu la’os viola konstituisaun, maibe viola povu nia terus.
“Porgrama mai la pasa, kestaun ne’e la’os ona programa no orsamentu, maibe ne’e kestaun polítika hakarak atu ukun, karik program maka orsamentu ne’e ladun diak bele hadia fo sujestaun la’os vota kontra hotu,”Maria argumenta.
Antes ne’e mós, Ministru Prezidensia no Ministru Konsellu Ministru sira, Adriano do Nascimento, deklara, objetivu husi aprezentasaun OR ne’e atu haree ba nesesidade urjensia sir ane’eb’e Estadu presiza.
Maske nune’e, antes ne’e, Vise Ministru Finansas, Helder Lopez, hatete iha programa grande entrevista ne’ebé GMN TV fo sai katak, em termos numériku, osan sei iha atu bele finansia Estadu. Maibe koalia kona-ba polítika, nia lakohi fo komentariu.
Programa Governu dahituk hetan sumba iha Parlamentu Nasional, tamba deputadu bankada opozisaun hatama mosaun rejeisaun. Iha votasaun ba mosaun rejeisaun ne’e, pasa ho votus a favor 35 kontra 30 no abstensaun 0.
Maske nune’e, Primeiru Ministru, Mari Alkatiri, deklara oin seluk fali katak, VII Governu sei hatama uluk Orsamentu Retifikativu ba Parlamentu nasional hafoin mak programa tuir fali. Maibe opiniaun Mari Alkatiri nian ne’e, hetan reasaun maka’as husi deputadu opozisaun sira katak, la pertinenti, no deputadu opozisaun sira promete kuandu OR mak tama uluk sira sei vota kontra hotu kedas, tamba Governu minoritariu ne’e la garante estabilidade Governativa.
Laiha dalan ba Governu aprezenta OR
Bankada opozisaun iha Parlamentu Nasionál (PN), sei la koopera atu aprova Orsamentu Retifikativu (OR) Governu nian, tanba besik fulan Dezembru ona, no Orsamentu Jeral Estadu 2017 sei iha atu Governu uza iha fulan rua ne’e nia laran.
Deputadu Mericio Juvinal, husi bankada PLP hateten, ezekusaun orsamentu Estadu nian atu taka ona, tanba ne’e laiha ona dalan ba Governu atu aprezenta orsamentu retifikativu.
“Kuandu programa pasa ona, orsamentu Governu nian ita bele diskuti, maibé kuandu programa seidauk, ita lori kedas orsamentu retifikativu mai, ha’u hanoin ne’e komplikadu oit uan, ha’u labele dehan vota kontra la’e, maibé komplikadu. Tanba ne’e, laiha dalan ba Governu atu aprezenta orsamentu retifikativu, tanba agora besik fulan Desembru ona, no ejekusaun orsamentu atu taka ona, entaun orsamentu retifikativu ne’e mai atu halo saida, kuandu orsamentu jeral Estadu 2017 nian se iha hela,” katak Mericio Juvinal ba jornalista sira iha PN, Kuarta (08/11).
Mericio Juvinal hatutan, bankada opozisaun prefere atu debate uluk programa Governu nian, tanba lei mak hateten hanesan ne’e.
“Ami prefere liu atu diskuti no aprova uluk programa Governu nian, para kuandu programa Governu aprovadu ona, organic- grama Governu no buat seluk tan, bele iha dalan ona atu aloka orsamentu ba para sustenta,” tenik Mericio Juvinal.
Tuir opozisaun nia hanoin, orsamentu retifikativu ne’e, atu sustenta de’it ministériu foun sira ne’ebé mosu iha VII Governu ne’e. Tanba ne’e, opozisaun sei la fó ulun atu diskuti uluk Orsamentu Retifikativu.
“Kuandu programa pasa ona, orsamentu Governu nian ita bele diskuti, maibé kuandu programa seidauk, ita lori kedas Orsamentu Retifikativu mai, ha’u hanoin ne’e komplikadu oituan, ha’u labele dehan vota kontra la’e, maibé komplikadu. Tanba ne’e, laiha dalan ba Governu atu aprezenta Orsamentu Retifikativu, tanba agora besik fulan Dezembru ona, no ezekusaun orsamentu atu taka ona, entaun Orsamentu Retifikativu ne’e mai atu halo saida, kuandu Orsamentu Jeral Estadu 2017 nian sei iha hela,” katak Mericio Juvinal.
Nia afirma, agora dadauk Estadu Timor Leste laiha krize finanseiru, tanba orsamentu jeral Estadu 2017 se iha hela.
“Ita na krize ne’elaiha, tanba ita nia orsamentu jeral Estadu 2017 se iha US$ 300 miloens ne’ebé mak se bele ezekuta to’o 31 Desembru. Kuandu iha tratamentu urjenti hanesan, saúde, aimoruk no seluk tan, bele uza orsamentu kontijensia. Ita nia saláriu ba funsionáriu públiku garantidu,” afirma nia.
Mericio dehan, Governu labele obriga orgaun Estadu seluk atu halo tuir Governu nia hakarak, tanba Parlamentu hanesan orgaun Estadu segundu iha Timor Leste, depois Prezidenti Repúblika.
“Ita labele fó kulpa ba malu katak, o mak sala, o laiha setidu Estadu, ida ne’e lakohi defende nesesidade povu nian, ema hotu halo polítika atu defende povu, maibé tenki tuir regras,” katak Mericio.
Alende ne’e, Xefi bankada CNRT, Arão Noe hateten, orsamentu retifikativu ne’e, prosesu normal ne’ebé bai-bain Governu halo.
“Maibé problema ne’e la’os orsamentu retifikativu, maibé problema ne’e mak programa Governu. Programa Governu ne’e, Governu tenki aprezenta uluk, para Governu bele iha kompetensia atu aprezenta lei sira seluk, tanba programa Governu ne’e mak fator determinante Governu ida nian,” katak Arão Noe.
Nia esplika, agora dadauk ne’e, foin mak inisiu husi prosesu lejislatura ba VII Governu nia formasaun.
“Artigu 109 hateten katak, programa Governu tenki aprova uluk mak foin tama ba orsamentu Governu,” katak nia.
Nune’e mós, deputadu Antoninho Bianco, husi bankada FRETILIN hateten, Orsamentu Retifikativu ne’e, atu responde ba situasaun sira ne’ebé urjenti.
“Ha’u tenki hateten katak, Governu agora ne’e la’os Governu jestaun, maibé Governu agora ne’e, VII Governu konstitusional,” dehan Antoninho Bianco.
Nia esklarese, Governu jestaun ne’e, kuandu Governu ida demiti ka mandatu ida hotu, no iha prosesu eleisaun foin mak atu la’o, entaun Governu anterior ne’e bele halo jestaun,” katak nia.
Alende ne’e, Antoninho Bianco mós esplika, orsamentu retifikativu ne’e, atu retifika de’it osan ne’ebé iha tiha ona iha tinan 2017 tanba nesesidades urjenti.
“Primeiru reajusta estrutura Governu foun, tanba VII Governu ne’e, nia estrutura lahanesan Governu uluk, no segundu ratifika kona ba orsamentu ne’ebé iha karakter emerjensia,” tenik nia.
Nia esplika, Governu iha dever atu asegura Estadu ne’e, tanba jestor Estadu mak Governu, tanba lei jestaun finanseiru mós preve orsamentu retifikativu, hodi reajusta orsamentu liga ho nesesidade ne’ebé mak Governu iha.
“Orsamentu retifikativu ne’e, la liga ho programa Governu nian ba 2018, tanba programa Governu nian ne’ebé atu mai ne’e liga ba orsamentu 2018 to’o 2022. Buat ne’ebé mak urjenti ne’e, Governu mak hatene, hanesan tratamentu saúde no buat seluk tan,” katak nia.
Hatan kona ba opozisaun sei la autoriza atu Governu aprezenta Orsamentu Retifikativu, tanba fulan ba ezekusaun Orsamentu Jeral Estadu besik Dezembru ona, no orsamentu 2017 nian sei iha hela atu Governu uza to’o fulan Dezembru.
Orsamentu Jeral Estadu 2017 nian, Governu ezekuta ona pursentu 74, no falta pursentu 26 ba VII Governu atu tau matan ba funsionamentu mákina Estadu.
Antoninho dehan, povu vota ba programa ne’ebé diak, tanba ne’e, FRETILIN fiar katak, programa Governu nian sei pasa iha Parlamentu Nasional.
“Se la pasa ne’e razaun saida, ida ne’e la’os kestaun odiu no binga malu, tanba ida ne’eba barak liu, no ida ne’e oituan, la’os ida ne’e, maibé kestaun ida atu servi povu, la’os Parlamentu mak atu servi malu, Parlamentu tenki rona malu ba povu nia diak, tanba ukun ne’e la’os ba partidu, maibé atu servi povu,”relata Antoninho.
Lei orgánika Governu nian ne’e, la’os kompetensia Parlamentu Nasional nian, ne’e Governu nia direitu exkluzivu tuir konstituisaun artigu 115.
@gmntv.tl
No comments:
Post a Comment