Tubaraun balun deit mak protezidas, Ministru Estanislau viola nia diploma rasik

Ministru Agrikultura no Peskas (MAP), Estanislau Aleixo da Silva, ladun inteira ho Diploma Ministerial ne’ebe mak nia rasik halo kona-ba espesies ikan sira mak konsidera protezidas.

Iha ninia intervista ho GMN iha Edefisiu MAP, Comoro, Dili, Segunda (2/10/2017), Ministru Estanislau Aleixo da Silva, deklara katak, iha espesies ikan tubaraun balun deit mak protejidus no balun la’os protezidus.  Tanba ne’e, tuir Estanislau, MAP atribui lisensa ba kompaña Hong Long atu kaer mos ikan tubaraun.

“Lisensa ba kompaña Hong Long ne’e aleinde kaer ikan seluk, sira mos bele kaer Tubaraun ne’ebe la’os protejidu, maibe sira kaer fali ida protejidu, ne’e hau la hatene, investigasaun maka bele hatene lolos, Tubaraun ne’ebe sira Hong Long kaer ne’e la’os hot-hotu protejidu karik? Ita lalika foti ida ne’e sai kestaun, la’os Timor deit mak kaer tubaraun, maibe nasaun seluk mos sira kaer hanesan, Australia, Amerika Afrika, Indonesia,” hateten Ministru Agrikultura no Peskas, Estanislau Aleixo da Silva.

Diploma Ministerial Conjunto; Ministeriu Agrikultura e Peskas ho Ministreriu Comerçio, Industria no Ambiente (MCIA), No.12/GM/2015, de 1 de Julho 2015, ne’ebe publika iha Jornal da Republica edisaun Quarta-Feira, 1 de Julho de 2015, regula kona-ba Tomanhos e Pesos Minimos para Pesca, no fo mos lista ba epesies akuatikas protejidas (Lista da Espécies Aquáticas Protegidas).

Iha lista ne’e nia laran bandu atu la bele halo peska ba epesies ikan 18, inklui tubaraun tanba konsederadu iha lei hanesan espesies ikan protejidus.

Diploma Ministerial ne’ebe asina husi Ministru MAP Estanislau Aleixo da Silva ho Ministru MCIA, Antonio da Conçeição, iha loron 19 Junho 2015, bandu atu ema la bele halo peska ba epesies tasi nian hanesan, Ikan Nirubaliun, Toninho, Baleia, Lenuk tasi, ahu ruin (funan e isin)/Ai-metan Tasi/Esponja, Duju/Karau-Tasi, Sipuostra, Sipukima, Sipu Bo’ot, Sipukuda Ain-Fatin,, Sipu Tarak, SipuSul, Sipua Asafraun/kinur, Tubaraun/hiu, Pariboot Tasi Klean, Pari boot Tasi Badak, Pari Makerek, Nautilus ho Crocodilo/Lafaek.

Iha lista espesies ne’e iha nia observasaun hateten espesies sira ne’e hotu-hotu protezidus, inklui ikan Tubaraun ne’ebe ninia espesies hotu-hotu mos protezidus.

Lista Diploma Ministerial nian ne’e ba epesies ikan sira protezidus ne’e la difini Tubaraun balun deit mak protezidus, maibe espesies tubaraun hotu-hotu protezidus (todos espécies protegidas).

Ministru Estanislau argumenta katak, MAP implementa lisenseamentu ba presu ikan tuberaun ne’e tuir dekretu kona ba peskas nian.

“Hau la lembra ona dekretu kona ba peskas nian hira, maibe ami implementa lisenseamentu ne’e bazeia ba dekretu lei ne’e, ne’ebe presu antes ne’e los duni ki’ik, maibe ami halo fali revizaun ba lei ne’e katak, tonelada ida US$ 1.200,” afirma Ministru Estanislau  hodi resposta kona-ba presu ne’ebe MAP atirtbui iha lisensa ne’e la rajuavel no la tuir nesesidades presu merkadu internasional.

Bainhira husu kona ba Ministru Estanislau nia oan mane involve mos iha atribuisaun lisensa ne’e, Ministru Estanislau hateten, nia oan mane nunka involve.

“Hau nia oan mane nunka hadau malu serbisu ho ema ida. Tanba nia advogadu, nia iha eskritoriu advokasia ne’ebe nia rasik maka hari’i nia serbisu hamutuk ho Jose Texeira, nia ba eskola hotu fila mai Timor la’os atu mai buka serbisu, maibe nia fila mai Timor hanesan Timor oan ne’ebe patriota, iha Australia nia serbisu iha Firma ne’e asosiasaun advogadu ida boot teb-tebes, hau nia oan mane la iha kliente ida maka kaer komoanhua peskas, hau nia oan mane ema ida profesional, hau nia oan mane nunka hakarak serbisu ba Governu,” afirma Ministru Estanislau.

Eis membro Parlamentu Nasional III Legislatura husi Bankada FRETILIN ne’e refirma katak, nia rasik la iha ligasaun dereita ho kompaña Hong Long, ne’ebe akuzasaun ne’ebe maka publiku halo ne’e tanba laran moras.

“Hau atu dehan, prosesu ne’e iha ona investigasaun, maibe hau atu hateten klaru katak, bainhira ami fo lisensa ba kompaña ne’e, ami haruka informasaun ba iha Australia, Indonesia no Nova Guinne Papua, no Indonesia maka hatan kedas, Indonesia hau so simu deit informasaun husi Indonesia iha loron 21 Setembru, foin lalais, ne’ebe bainhira hau simu informasaun hau foti kedas medidas,” dehan Estanislau A. da Silva.

Karta ne’ebe Governu Indonesia haruka mai iha Governu Timor-Leste, espesialmente ba iha MAP, hateten katak, kompaña Hong Long antes rejistu iha Indonesia no hala’o mos aktividade peskas Ilegal. Ho nune’e, Governu TL liu husi Ministru Estanislau A. da Silva, foti kedas medidas hodi hapara aktividade ro 15 husi Kompaña Hong Long ne’ebe nia origim husi Xina.

Dadaun ne’e, aktividade ro 15 ne’e suspende no iha hela prosesu investigasaun no hein ba iha Tribunal.  Ro hirak ne’e para iha tasi laran besik Portu Dili hodi submete ba investigasaun.

Lisensa ne’ebe Governu fo ba Kompaña Hong Long iha tinan kotuk no tuir kalendariu kontatu nian sei remata iha Novembru, tinan ne’e.

*gmntv.tl