Mosaun Rejeisaun Desizaun Vingansa

Xefe Bankada Fretilín, Francisco Branco konsidera desizaun opozisaun hodi hatama mosaun rejeisaun hasoru programa sétimu governu hanesan desizaun vingansa polítika.

“Desizaun ne’e vingansa polítika halo nusa mak ita bele husik eransa polítika di’ak ba konstrusaun estadu ba oin ha’u duvida, ha’u triste,” Francisco Branco espresa nia sentimentu liuhosi intervensaun iha uma fukun, hafoin rona tiha leitura mosaun rejeisaun ne’ebé bankada Opozisaun (CNRT, PLP ho KHUNTO) aprezenta ba meza Parlamentu, ohin.

Nia dehan, desizaun ne’e nakonu ona vingansa halo nusa tan, realidade mak ida ne’e, ita atu ba los ne’ebé. Momentu ida ne’e, momentu istóriku ida ba Timor-Leste.

Polítika sira tau interese povu iha okos tau liu nia interese iha leten mak vingansa. Etu sai ona sasoro, ida ne’e mak lider lejendariu Xanana Gusmão, Mari Alkatiri, Taur Matan Ruak, Ramos Horta, hakarak husik hela ba jerasaun aban bainrua.

“Ba ha’u difisil atu simu realidade ida ne’e, mosaun normal maibé la’ós normal ba situasaun TL ne’ebé sei frajil.”  

Deputadu Fretilín, David Ximenes Mandate, konsidera viatura programa ne’e los, maski governu ne’e minoria, maibé haree konstituisaun maioria no minoria ne’e oinsá, V governu kuandu bloku monu no Primeiru Ministru, Xanana Gusmão, altura ne’e rezigna an, governu minoria mós, maibé Fretilín la hamonu.

Fretilín la kestiona mós Prezidente anterior, Taur Matan Ruak fó posse ba Primeiru Ministru Rui Maria de Araújo hodi lidera VI  governu.

Nia husu, Programa ne’e, sera que programa mak ladi’ak, fretilín mak ladi’ak ka Primeiru Ministru Mari Alkatiri mak ladi’ak. Karik Primeiru Ministru Alkatiri mak ladi’ak nian ladi’ak mak iha ne’ebé.

“Programa ne’e seidauk mai, ha’u rona tiha ona katak, opozisaun sei lakohi. Saida mak at, saida mak ladi’ak.”

Nia mós lamenta tanba opozisaun rejeita programa governu ida ne’ebé atu hadi’a moris povu nian, ne’ebé ohin loron balun mak moris iha fitun leten maibé balun sei moris iha tahu laran.

Deputadu Fretilín Nurima Alkatiri sente triste mós tanba Opozisaun hatama rejeisaun, maibé seidauk hatama program dehan kontra ona programa governu. Mosaun rejeisaun ne’e halo mós kritika ba Prezidente Repúblika, Francisco Guterres Lú Olo, ne’e grave, hahalok ida ne’e inaseitavel. Pior liu tan, opozisaun mós uza mosaun atu hatún governu.

“Hanesan feto ha’u triste, ha’u husu ba foin sa’e sira atu banati tuir fundadór no eroi atu servisu hamutuk ba timor leste ida buras liu.”

Deputadu Partidu Demokrátiku (PD) Manuel Tomas Amaral de Carvalho, sente admira tanba mosaun rejeisaun ne’e, la reflete situasaun liu-liu povu nia moris, mosaun reflete de’it ba hatún malu bainhira iha oportunidade.

“Ha’u la hatene rejeita infraestrutura bázika, supply ai-moruk, ida ne’e mak rejeita. Maibé ida ne’e mak konsekuénsia polítika, maibé polítika mós tenke iha fuan.”

Prezidente Bankada KHUNTO, Luis Roberto, realsa, sai opozisaun la’ós estraga nasaun maibé hakarak tane povu doben no kontra dezvalorizasaun ba demokrasia ne’ebé Timor adapta nu’udar nia sistema.

Prezidente Bankada Partidu Libertasaun Popular (PLP), Fidelis Magalhães, mós dehan, importante liu mak ho lisaun ne’ebé iha ita kontinua reforsa komunikasaun polítika hodi lori moris di’ak ba povu.

“Apela ba povu no militante PLP, povu kontinua hametin dame, atu ita hotu fiar an la’o ba oin, tane lisan no hisik kosar ba moris di’ak.”

Deputada Angelina Sarmento reforsa, PLP aprezenta mosaun tanba regra demokrasia. PLP hatene povu presiza, estrada, eletrisidade, saúde, maibé ita presiza governu ida forte iha integridade la’ós hanesan prosesu ne’ebé ita liu ona governu minoria.

“Desizaun ne’e ami foti garante lejitimidade governu nian, hein katak ita sei mantein pas no koezaun sosiál.”

Xefe bankada CNRT, Arão Noé konsidera mosaun rejeisaun foun ba Timor, maibé normal iha mundu. Buat ne’ebé CNRT halo la’ós buka podér, maibé hala’o knaar tuir konstituisaun haruka.

“Buat hotu ami halo la sees hosi konstituisaun, ami kumpre regra konstitusionál, tanba konstituisaun fó dalan ba mosaun rejeisaun.”

Razaun mosaun rejeisaun tanba governu minoria la sustentável atu garante estabilidade governativa iha tinan lima, tanba ne’e CNRT ho nia aliadu konkorda suspende hodi buka alternativa seluk.

“Buat hotu ne’ebé halo, bankada ezekuta polítika partidu nian, ami husu povu no juventude sira atu komprende. Ami husu ba maun boot sira halo konsertasaun polítika atu lori rai ne’e ba oin.”

Entretantu razaun ida entre seluk hodi bloku Opozisaun aprezenta mosaun rejeisaun mak, konsidera sétimu governu nia programa, mai kontinua halo tan mega projetu modelu Zona Espesiál Ekonomia Sosiál Merkadu (ZEEMS) hat. Polítika ne’e ba opozisaun hanesan la reflete ba redusaun défisit,  maibé governu rasik kria polítika fiskál ida ne’ebé expansionist.

Razaun seluk mak konsidera programa governu la reflete filozofia Planu Estratéjiku Dezenvolvimentu Nasionál.

*tatoli.tl