“Desizaun ne’e vingansa polítika halo
nusa mak ita bele husik eransa polítika di’ak ba konstrusaun estadu ba
oin ha’u duvida, ha’u triste,” Francisco Branco espresa nia sentimentu
liuhosi intervensaun iha uma fukun, hafoin rona tiha leitura mosaun
rejeisaun ne’ebé bankada Opozisaun (CNRT, PLP ho KHUNTO) aprezenta ba
meza Parlamentu, ohin.
Nia dehan, desizaun ne’e nakonu ona
vingansa halo nusa tan, realidade mak ida ne’e, ita atu ba los ne’ebé.
Momentu ida ne’e, momentu istóriku ida ba Timor-Leste.
Polítika sira tau interese povu iha okos
tau liu nia interese iha leten mak vingansa. Etu sai ona sasoro, ida
ne’e mak lider lejendariu Xanana Gusmão, Mari Alkatiri, Taur Matan Ruak,
Ramos Horta, hakarak husik hela ba jerasaun aban bainrua.
“Ba ha’u difisil atu simu realidade ida ne’e, mosaun normal maibé la’ós normal ba situasaun TL ne’ebé sei frajil.”
Deputadu Fretilín, David Ximenes
Mandate, konsidera viatura programa ne’e los, maski governu ne’e
minoria, maibé haree konstituisaun maioria no minoria ne’e oinsá, V
governu kuandu bloku monu no Primeiru Ministru, Xanana Gusmão, altura
ne’e rezigna an, governu minoria mós, maibé Fretilín la hamonu.
Fretilín la kestiona mós Prezidente
anterior, Taur Matan Ruak fó posse ba Primeiru Ministru Rui Maria de
Araújo hodi lidera VI governu.
Nia husu, Programa ne’e, sera que
programa mak ladi’ak, fretilín mak ladi’ak ka Primeiru Ministru Mari
Alkatiri mak ladi’ak. Karik Primeiru Ministru Alkatiri mak ladi’ak nian
ladi’ak mak iha ne’ebé.
“Programa ne’e seidauk mai, ha’u rona tiha ona katak, opozisaun sei lakohi. Saida mak at, saida mak ladi’ak.”
Nia mós lamenta tanba opozisaun rejeita
programa governu ida ne’ebé atu hadi’a moris povu nian, ne’ebé ohin
loron balun mak moris iha fitun leten maibé balun sei moris iha tahu
laran.
Deputadu Fretilín Nurima Alkatiri sente
triste mós tanba Opozisaun hatama rejeisaun, maibé seidauk hatama
program dehan kontra ona programa governu. Mosaun rejeisaun ne’e halo
mós kritika ba Prezidente Repúblika, Francisco Guterres Lú Olo, ne’e
grave, hahalok ida ne’e inaseitavel. Pior liu tan, opozisaun mós uza
mosaun atu hatún governu.
“Hanesan feto ha’u triste, ha’u husu ba
foin sa’e sira atu banati tuir fundadór no eroi atu servisu hamutuk ba
timor leste ida buras liu.”
Deputadu Partidu Demokrátiku (PD) Manuel Tomas Amaral de Carvalho, sente
admira tanba mosaun rejeisaun ne’e, la reflete situasaun liu-liu povu
nia moris, mosaun reflete de’it ba hatún malu bainhira iha oportunidade.
“Ha’u la hatene rejeita infraestrutura bázika, supply ai-moruk, ida ne’e mak rejeita. Maibé ida ne’e mak konsekuénsia polítika, maibé polítika mós tenke iha fuan.”
Prezidente Bankada KHUNTO, Luis Roberto,
realsa, sai opozisaun la’ós estraga nasaun maibé hakarak tane povu
doben no kontra dezvalorizasaun ba demokrasia ne’ebé Timor adapta
nu’udar nia sistema.
Prezidente Bankada Partidu Libertasaun
Popular (PLP), Fidelis Magalhães, mós dehan, importante liu mak ho
lisaun ne’ebé iha ita kontinua reforsa komunikasaun polítika hodi lori
moris di’ak ba povu.
“Apela ba povu no militante PLP, povu
kontinua hametin dame, atu ita hotu fiar an la’o ba oin, tane lisan no
hisik kosar ba moris di’ak.”
Deputada Angelina Sarmento reforsa, PLP
aprezenta mosaun tanba regra demokrasia. PLP hatene povu presiza,
estrada, eletrisidade, saúde, maibé ita presiza governu ida forte iha
integridade la’ós hanesan prosesu ne’ebé ita liu ona governu minoria.
“Desizaun ne’e ami foti garante lejitimidade governu nian, hein katak ita sei mantein pas no koezaun sosiál.”
Xefe bankada CNRT, Arão Noé konsidera
mosaun rejeisaun foun ba Timor, maibé normal iha mundu. Buat ne’ebé CNRT
halo la’ós buka podér, maibé hala’o knaar tuir konstituisaun haruka.
“Buat hotu ami halo la sees hosi
konstituisaun, ami kumpre regra konstitusionál, tanba konstituisaun fó
dalan ba mosaun rejeisaun.”
Razaun mosaun rejeisaun tanba governu
minoria la sustentável atu garante estabilidade governativa iha tinan
lima, tanba ne’e CNRT ho nia aliadu konkorda suspende hodi buka
alternativa seluk.
“Buat hotu ne’ebé halo, bankada ezekuta
polítika partidu nian, ami husu povu no juventude sira atu komprende.
Ami husu ba maun boot sira halo konsertasaun polítika atu lori rai ne’e
ba oin.”
Entretantu razaun ida entre seluk hodi
bloku Opozisaun aprezenta mosaun rejeisaun mak, konsidera sétimu governu
nia programa, mai kontinua halo tan mega projetu modelu Zona Espesiál
Ekonomia Sosiál Merkadu (ZEEMS) hat. Polítika ne’e ba opozisaun hanesan
la reflete ba redusaun défisit, maibé governu rasik kria polítika
fiskál ida ne’ebé expansionist.
Razaun seluk mak konsidera programa governu la reflete filozofia Planu Estratéjiku Dezenvolvimentu Nasionál.
*tatoli.tl
No comments:
Post a Comment